يكي از بيماري هايي كه افراد بسياري در نقاط مختلف جهان با آن دست و پنجه نرم مي كنند، "بيماري كليوي" است. افراد از زمان بروز اين بيماري، بايد به طور مرتب و مداوم تحت درمان قرار بگيرند و زماني كه ديگر هيچ دارويي جوابگوي آنها نباشد، پيوند كليه تنها راه باقيمانده براي ادامه حيات اين بيماران است.
در حال حاضر 15000 بيمار دياليزي وجود دارد كه براي ادامه زندگي، هفته اي 3 بار دياليز مي شوند و سالانه 17 درصد به آنها افـزوده مي شـود. بسياري از افراد جامعه از بيماري حاد کليوي خود اطلاع ندارند. در حالي که با يک آزمايش خون به راحتي مي توانند مسير زندگي خود را قبل از گرفتار شدن در چنگال دياليزي تغيير دهند.
نرخ مرگ و مير سالانه بيماران دياليزي در كشورهاي پيشرفته بالاي 20 درصد است، در حالي كه اين رقم در ايران كمتر از 16 درصد است كه دليل اصلـي آن، بـالا بـودن سن گيرندگان دياليز در آن كشورهاست.
از سوي ديگر رقم پيوند كليه در ايران 24 مورد به ازاي هر يك ميليون نفر است كه اين رقم در كشورهاي در حال توسعه 1 تا 5 مـورد و در كشورهـاي پيشرفتـه 20 تا 40 مـورد اسـت و علـت اصلي بالا بودن آمار ايران در زمينه پيوند كليه، مجاز بودن پيوند کليه از فرد زنده است كه 80 درصد موارد را شامل مي شود، در حالي كه در كشورهاي ديگر اين کار جايز نيست.
علائم هشدار دهنده ابتلا به بيماري كليوي عبارتند از:
تورم اطراف چشم ها، درد در قسمت پهلوها و زير دنده ها، بالا بودن فشار خون و تكرر ادرار مخصوصا در شب.
اكثر بيماران کليوي به علت ناآشنايي با علائم و نشانه هاي بيماري كليه و عدم درمان به موقع، متحمل رنج و به وجود آمدن عوارض رواني و اجتماعي مي شوند. كنترل به موقع فشار خون، متعادل نگه داشتن وزن بدن، پرهيز از خوردن غذاهاي مانده، پرچرب و پرنمك و خودداري كردن از مصرف هر گونه دارو بدون تجويز پزشك، باعث جلوگيري و پيشگيري از بيماري كليه مي شود.
كار كليه چيست؟
كليه به شكل لوبيا و به اندازه مشت هر فرد بوده و محل آن نزديك به وسط پشت فرد، درست زير قفسه سينه است. كليه ها، اندام هاي تخصصي تصفيه خون هستند، زيرا هر روز 200 واحد خون را براي دفع 2 واحد مواد و آب اضافي، تصفيه مي كنند.
علاوه بر دفع ضايعات، كليه ها سه هورمون مهم نيز ترشح مي كنند: اريتروپويتين كه در توليد گلبول قرمز خون نقش دارد. رنين كه فشار خون را تنظيم مي كند. كلسيتريول که نوع فعال ويتامين D است و در حفظ كلسيم استخوان ها و تعادل طبيعي شيميايي در بدن موثر است.
چرا كليه ها دچار مشكل مي شوند؟
بيشتر بيماري هاي كليوي به نفرون ها که بخش هاي كوچك تصفيه كننده در كليه ها هستند، حمله مي كنند و قدرت تصفيه را از آن ها سلب مي كند. ويژگي نفرون ها اين اسـت كـه در اثر جراحـت يـا مسموميـت به سرعت آسيب مي بينند. حال آن كه بيشتر بيماري هاي كليوي، نفرون ها را به آرامي و در سكوت از بين مي برند و با اين كه در هر دو كليه پيش رفته اند، پس از سال ها و حتي دهه ها خود را نشان مي دهند.
ديابت و فشار خون بالا، دو دليل عمده ي بيماري هاي كليوي هستند، پس اگر در خانواده ي شما، سابقه ي ابتلا به ديابت و فشار خون بالا وجود داشته باشد، ممكن است در معرض خطر ابتلا به بيماري كليوي قرار بگيريد.
دلايل ابتلا به بيماري هاي كليوي
1- بيماري نفروني ديابتي
ديابت بيماري است كه بدن را از استفاده كافي گلوكز (قند خون) باز مي دارد و اگر گلوكز اضافي در خون باقي بماند، به عنوان يك سم عمل مي كند.
در حقيقت بيماري نفروني ديابتي (تصوير روبرو) همان آسيب به نفرون ها در اثر قند استفاده نشده در خون است كه اگر سطح گلوكز خون فرد پايين نگه داشته شود، مي تواند تاثير بيماري ديابت را در بروز بيماري نفروني به تاخير بيندازد.
2- فشار خون بالا
فشار خون بالا مي تواند به مويرگ هاي كليه ها آسيب برساند كه در اين صورت كليه ها نمي توانند مواد اضافي بدن را دفع كنند. بنابراين پزشكان توصيه مي كنند كه افراد مبتلا به ديابت يا كم كاري كليوي، بايد فشار خون خود را پايين نگه دارند.
3- بيماري هاي گلومرولي
همان طور كه از نام آن هم پيدا است، بيماري گلومرولي به مويرگ هاي درون كليه ها حمله مي كند كه ابتدايي ترين آن را مي توان بيماري نفروني بافتي دانست. از نخستين نشانه هاي اين بيماري مي توان به وجود پروتئين، خون يا هر دو در ادرار اشاره كرد. بيماري گلومرولي به آهستگي به ساختار كليه آسيب مي رساند و براي كنترل و درمان آن، راهکارهايي مانند كنترل فشار خون و استفاده از داروهاي تقويت كننده سيستم ايمني بدن و استروئيدها وجود دارد.
4- بيماري هاي كليوي ارثي و مادرزادي
برخي بيماري هاي كليوي ناشي از مسايل ژنتيكي است. از طرفي برخي مشكلات كليوي ممكن است هنگامي ايجاد شوند كه نوزاد هنوز در رحم مادر است. به هر حال از نخستين نشانه هاي مشكلات كليوي مي توان به فشار خون بالا، كمبود گلبول قرمز در خون، وجود خون يا پروتئين در ادرار اشاره کرد.
5- ديگر دلايل ابتلا به بيماري هاي كليوي
مسموم شدن و جراحت مي توانند منجر به ايجاد بيماري كليوي شوند.
برخي از داروهايي كه به راحتي و بدون نسخه ي پزشک در دسترس مردم قرار دارند، اگر به طور مداوم و براي مدت طولاني استفاده شوند، مي توانند به كليه ها آسيب برسانند. داروهايي مانند آسپيرين، استامينوفن و ايبوپروفـن از خطرناك تريـن عوامـل ايجاد بيمـاري بـراي كليـه هـا به شمار مي روند و استفاده مداوم از آرام بخش ها، به كليه ها آسيب جدي مي رساند.
از كارافتادگي آني كليه
ايجاد وقفه هاي ناگهاني در كار كليه را "از كار افتادگي آني كليه" مي گويند كه تصادف، از دست دادن مقدار زيادي خون يا برخي داروها يا سموم، نمونه هايي از عوامل ايجاد کننده ي آن هستند. اين نوع بيماري مي تواند در بلند مدت به از كار افتادگي دائمي كليه ختم شود.
بيماري كليوي مزمن
بيشتر مشكلات كليوي به آرامي رخ مي دهند و ممكن است فرد براي سال ها مبتلا به بيماري كليوي خاموش باشد. از كار افتادن تدريجي كليه را بيماري كليوي مزمن (CKD) يا نارسايي مزمن كليوي مي نامند و افرادي كه مبتلا به آن هستند، ممكن است دچار از كارافتادگي كليوي دايمي شوند. در اين نوع بيماري كليه، درصد بالايي از خطر مرگ بر اثر سكته قلبي وجود دارد.
بيماري كليوي وخيم
از كار افتادگي كامل يا تقريبا كامل كليه، بيماري كليوي وخيم (ESRD) نام دارد. افراد مبتلا به اين بيماري براي ادامه حيات، بايد دياليز يا پيوند کليه شوند.
نشانه هاي بيماري كليوي چيست؟
افراد در مراحل اوليه ابتلا به بيماري كليوي به هيچ وجه احساس مريضي نمي كنند، ولي با وخيم تر شدن بيماري، بيش از هميشه ادرار مي كنند. ممكن است احساس خستگي كنند. شايد اشتهاي خود را از دست بدهند و دچار استفراغ و درد و ورم شكم شوند. دست و پاهاي شان امكان ورم يا بي حسي دارد. ممكن است احساس خواب آلودگي كنند، يا تمركز حواس براي شان مشكل شود. بيماران كليوي پوست شان تيره شده و دچار گرفتگي عضلات مي شوند.
با بيماري كليوي چه بايد كرد؟
متاسفانه بيماري كليوي مزمن اغلب قابل درمان نيست، اما اگر فرد در مراحل ابتدايي بيماري كليوي باشد، شايد بتواند با عمل به توصيه هاي زير كاري كند كه كليه هايش براي مدت بيشتري دوام بياورند:
* اگر فردي مبتلا به ديابت است، بايد به دقت مراقب قند خون خود باشد و آن را پايين نگه دارد.
* از مصرف قرص هاي آرام بخش كه مي توانند بيماري كليوي را بدتر كنند، پرهيز کند.
* افرادي كه دچار نارسايي كليوي هستند، بايد فشار خون خود را مرتبا چک كنند.
* افراد دچار نارسايي كليوي بايد بدانند كه بخشي از رژيم غذايي معمولي آن ها ممكن است به از كار افتادگي كليه ها سرعت ببخشد که شامل موارد زير است:
- پروتئين براي بدن لازم است، زيرا به بدن كمك مي كند تا ماهيچه ها را ترميم كند و با بيماري بجنگد. همان طور كه گفته شد، كليه هاي سالم مواد زايد را از خون مي گيرند، به جز پروتئين. حال آن كه كليه هاي بيمار ممكن است در جداسازي پروتئين از مواد زايد خون دچار مشكل شوند، بنابراين برخي پزشكان از بيماران خود مي خواهند مقدار پروتئيني را كه مي خورند، کم كنند تا بدين وسيله كليه ها کمتر كار کنند.
- مشكل ديگري كه ممكن است با از كار افتادگي كليوي مرتبط باشد، مصرف زياد كلسترول است كه از رژيم هاي غذايي پرچرب ناشي مي شود. كلسترول اضافي مي تواند در ديواره ي رگ ها انباشته شود و گردش خون در آن ها را دشوارتر كند و منجر به بروز سكته قلبي شود.
- سيگار كشيدن، نه تنها خطر بيماري كليوي را افزايش مي دهد، بلكه به مرگ هاي ناشي از سكته قلبي افراد مبتلا به بيماري كليوي مزمن، مي افزايد.
- سديم (نمک) ممكن است فشار خون فرد را بالا ببرد، بنابراين غذاهايي مانند غذاهاي كنسروي و آماده كه داراي مقدار زيادي سديم هستند، بايد به مقدار کم مصرف شوند.
- پتاسيم ماده اي معدني است كه به طور طبيعي در اكثر ميوه ها و سبزيجات يافت مي شود. كليه هاي سالم پتاسيم خون را اندازه گيري و اضافي آن را دفع مي كنند، در حالي كه كليه هاي بيمار ممكن است نتوانند اين كار را بكنند و فرد را به تپش قلب مبتلا كنند.
- كم خوني وضعيتي است كه در آن خون فاقد گلبول هاي قرمز كافي است. اين گلبول ها از آن جا كه حامل اكسيژن در سر تا سر بدن هستند، مهم مي باشند. اگر فردي مبتلا به كم خوني باشد، احساس خستگي مي كند و رنگ پريده است. كليه هاي سالم هورمون اريتروپويتين را ترشح مي كنند كه در ساخت گلبول هاي قرمز خون نقش دارد. كليه هاي بيمار ممكن است نتوانند اين هورمون را به اندازه كافي ترشح كنند كه در اين صورت نياز به تزريق نوع انساني آن است.
اگر كليه ها از كار بيفتد چه مي شود؟
از كار افتادگي كامل كليه ها، گاهي اوقات "بيماري كليوي وخيم" ناميده مي شود. اگر كليه ها به طور كامل از كار بيفتند، بدن پر از آب و مواد اضافي و در اصطلاح "اوميا" مي شود، دست ها و پاها ورم مي كنند، احساس ضعف و خستگي به فرد دست مي دهد و همه به اين دليل است كه بدن براي درست كار كردن به خون تميز و تصفيه شده نياز دارد.
نقطه پاياني
با پيشرفت بيماري كليوي، دو راه براي بيماران وجود دارد: دياليز و پيوند کليه.
در واقع پيوند کليه، آخرين اميد بيماران كليوي است. كليه پيوندي ممكن است از سوي فردي ناشناس كه دچار مرگ مغزي شده، يا فردي زنده اهدا شود. كليه اي كه پيوند زده مي شود، بايد با بدن بيمار سازگار باشد تا دستگاه ايمني بدنش كمتر آن را پس بزند.
جالب اين كه سيستم ايمني بدن فرد بيمار، با حمله به هر آن چه كه به عنوان عضو طبيعي بدن، برايش شناخته نشده است، از بيمار مراقبت مي كند. بنابراين سيستم ايمني بدن فرد، به كليه اي كه بسيار"غريبه" به نظر مي رسد، حمله مي كند و فرد پذيرنده كليه مجبور است داروهاي خاصي را مصرف مي كند تا از پس زدن كليه به وسيله سيستم ايمني بدنش جلوگيري كند.
"مراقب باشيم تا با تشخيص زود هنگام بيماري كليوي، مرحله پاياني درمان را هر چه بيشتر به عقب برانيم".
به نقل از پايگاه اطلاع رساني:روزنامه قدس، پرستاران ايران، همشهري و انجمن حمايت از بيماران کليوي
منبع: مرکز بهداشت شهرستان شيراز